Keluarga besar Tokku Paloh, wali agung Terengganu abad ke 19 Masihi...

Dalam penghujung artikel Wasilah kekeluargaan Tok Pulau Manis, wali agung Terengganu abad ke 17... yang dibuat hari Selasa, saya ada menyebut begini...

Insyaallah nanti akan saya buat pula sebuah artikel tentang kaum keluarga Tokku Paloh, wali agung Terengganu abad ke 19 pula... Walaupun zaman Tok Pulau Manis dengan Tokku Paloh berbeza lebih 200 tahun, menurut sirah kerohanian mereka pernah bertemu di mana Tok Pulau Manis telah menyerahkan kepimpinan kewaliannya kepada Tokku Paloh! Selamat ya...

Maka apa lagi? Mari kita ke Kampung Paloh, Kuala Terengganu untuk menyusuri sedikit cerita tentang wali agung abad ke 19 Masihi ini pula... Mari! :]

Ini adalah kawasan pemakaman Tokku Paloh di Kampung Paloh, sekitar 5km daripada bandaraya Kuala Terengganu... Rasanya ramai pembaca yang pernah mendengar serba sedikit tentang sejarah berkenaan Tokku Paloh ini... Apapun, biar saya copy and paste sedikit sedutan daripada artikel bertajuk Gambar berkaitan Tokku Paloh (Pictures to do with Tokku Paloh) yang pernah dibuat di blogspot SENI LAMA MELAYU (MALAY OLDEN ART) penghujung 2006 iaitu sekitar satu setengah tahun lalu!

Masyarakat Malaysia yang celik sejarah perkembangan Islam di Kepulauan Melayu serta cerita para wali yang terlibat mesti pernah mendengar nama Tokku Paloh. Beliau atau nama sebenarnya Sayyid Abdul Rahman Al-Idrus adalah ulamak terkenal yang menjadi guru kepada Sultan Zainal Abidin III, pemerintah Terengganu penghujung abad ke 19. Tokku Paloh juga dikenali sebagai wali Allah penuh karamah yang sangat ditakuti penjajah.

Ada diceritakan bahawa apabila Inggeris cuba berunding meminta tanah kepada Sultan Zainal Abidin, baginda menyuruh mereka berjumpa Tokku Paloh kerana katanya Terengganu ini ada tuannya... Maksudnya Tokku Paloh lah yang lebih berhak membuat keputusan. Pegawai Inggeris telah pergi ke rumah wali Allah itu untuk berunding. Tokku Paloh bertegas tidak mahu memberi walau seinci pun tanah. Inggeris yang berang bangun untuk menunjukkan kemarahan tetapi kerusi pula melekat dipunggung mereka. Lalu Tokku Paloh memerli mereka: "Sudahlah tanah kita mahu diambil, kerusi kita pun mahu dibawa lari..."

Dalam peristiwa lain pula, Inggeris mengajak Tokku Paloh berunding di atas kapal perang. Tujuan mereka adalah untuk mengugut secara halus dengan mempamirkan kekuatan angkatan laut mereka dengan meriam berkuasa tinggi yang mampu membedil pantai Terengganu, satu taktik yang dikenali sebagai "gunboat diplomacy". Tokku Paloh cuma menyengetkan serbannya lalu seluruh armada kapal laut Inggeris turut senget sama! Pada masa yang lain pula, mereka cuba menghampiri perairan Terengganu tetapi melihat ia dijaga pahlawan-pahlawan Melayu siap bersenjata sejauh mata memandang. Ini menyebabkan mereka takut menjajah Terengganu selagi Tokku Paloh masih hidup.

Adapun, saya pernah menziarahi makam Tokku Paloh sekitar 10 kali rasanya... Tetapi baru dalam lawatan terbaru yang dibuat 30 Mac saya tergerak untuk turut menziarahi makam-makam di sekelilingnya...

Misalnya makam-makam di atas puncak bukit... Ini adalah makam sanak-saudara Tok Ku Paloh seperti sepupu, saudara dua pupu, ibu saudara dan sebagainya...

Kemudian baru ke makam Tok Ku Paloh dan sanak-saudaranya yang terdekat, di dalam kawasan berpagar batu yang kelihatan ini...

Makam Tok Ku Paloh pula terletak di dalam kawasan berpagar besi yang terkunci... Hmm... Di atas tadi, telah disebut bukan bahawa nama sebenar beliau ialah Sayyid Abdul Rahmad al-Idrus? Adapun sebelum ke sini, saya telah melawat makam ayahandanya terlebih dahulu...

Makam itu terletak 2km daripada Kampung Paloh iaitu di suatu tempat bernama Cabang Tiga... Di Masjid Tokku Tuan Besar yang memakai nama sempena nama gelaran ayahandanya itu!

Hmm... Untuk bahagian cerita seterusnya, biar saya copy n paste terus apa yang telah diletakkan dalam artikel Masjid Tokku Tuan Besar dan makam-makam di belakangnya (The mosque of Tokku Tuan Besar and the tombs behind it) yang dibuat di blogspot SENI LAMA MELAYU (MALAY OLDEN ART) tadi ya... Kemudian saya tambahlah apa cerita yang patut khas untuk para pembaca di blogspot ini pula... Sila! :]

Di belakang masjid ini, terletak makam Tokku Tuan Besar... Teringat pula bagaimana saya telah dibawa ke sini tahun 2004 oleh seorang kerabat diraja Terengganu yang tua, dikenali sebagai Engku Sayyid Mokhsin... Seorang manusia yang agak misteri, menurut sesetengah orang dia itu seorang keramat hidup... Wallahualam! Yang saya tahu, orangnya zuhud, selalu berpakaian jubah buruk dengan menaiki kereta Proton yang kemek-kemek... Senang cerita, kalau tak kenal, tak siapa pun menyangka dia itu orang istana...

Tokku Tuan Besar ialah satu gelaran yang diberikan kepada beliau kerana pernah menjadi ketua ulamak Terengganu pada zamannya... Nama sebenarnya ialah Sayyid Muhammad bin Sayyid Zainal Abidin al-Idrus dan Engku Mokhsin adalah salah seorang anak cucu keturunannya...

Di bahagian kaki makam Tokku Tuan Besar, terdapat makam ini pula...

Ia adalah makam anaknya Sayyid Mustapha yang juga dikenali sebagai Tengku Tuan Dalam... Beliau ialah seorang adik beradik Tokku Paloh. Kalau tak salah ingatan, Engku Mokhsin ada memberitahu Sayyid Mustapha berpangkat abang...

Di sebelah kiri makam Sayyid Mustapha, terdapat makam isterinya Tengku Maimunah binti Sultan Ahmad... Jika Tokku Paloh terkenal sebagai guru serta penasihat kepada Sultan Zainal Abidin III, Sayyid Mustapha pula sudah dikira masuk dalam kerabat terdekat diraja Terengganu melalui perkahwinan dengan puteri kepada Sultan Ahmad...

Kemudian saya tertarik pada sepasang makam ini pula!

Rupa-rupanya yang ini adalah makam Sayyid Abu Bakar, anak kepada Sayyid Mustapha... Dan kalau tak salah ingatan lagi, Engku Mokhsin ada menunjukkan makam ini sebagai makam ayahandanya...

Dan di sebelahnya terdapat pula makam isteri Sayyid Abu Bakar iaitu Tengku Puteri Kalsum. Rasanya inilah bonda Engku Mokhsin... Setahu saya Engku Mokhsin juga berkahwin dengan seorang kerabat terdekat Terengganu tetapi hidupnya langsung tidak menggambarkan beliau sebagai orang istana. Baru-baru ini, ada orang memberitahu beliau ada sedikit masalah dengan kerabat sekarang kerana caranya yang tidak menurut kebiasaan... Entah apa jadi pada beliau agaknya? Lama sungguh tak berjumpa dengannya...

Adapun sebelum pergi ke Masjid Tokku Tuan Besar, saya telah ke bangunan makam dalam gambar ini... Sila lihat cerita Makam lama di (the old tomb at) Cabang Tiga, Kuala Terengganu... di blogspot SENI LAMA MELAYU (MALAY OLDEN ART) yang juga telah dibuat tadi...

Untuk pengetahuan, di dalamnya terdapat makam seorang ulamak bernama Sayyid Mustapha Al-Idrus, dikatakan mangkat sekitar tahun 1794 Masihi... Ada yang kata tahun 1792...

Adapun nama penuh Tokku Paloh ialah Sayyid Abdul Rahman bin Sayyid Muhammad (Tokku Tuan Besar) bin Sayyid Zainal Abidin bin Sayyid Sheikh @ Sayyid Hussein bin Sayyid Mustapha ini... Maka Sayyid Mustapha yang kemudian turut dikenali dengan panggilan Tokku Makam Lama ialah datuk kepada datuk Tokku Paloh! Sekian... :]

Ralat (dibuat pada 4 April 2021) : Setelah menaikkan artikel ini di Facebook semalam kerana teringatkan Engku Mokhsin isteri telah membacanya lalu memberitahu ada orang menegur tentang salasilah. Teguran bertarikh 25 Julai tahun 2018 itu tidak disedari kerana jarang membaca ruangan komen lantaran terdapat lebih 2,000 artikel telah ditulis di blogspot ini dan lebih 4,000 di dua lagi blogspot saya. Sekarang biar disalin teguran berkenaan...

Salam..

Terdapat sedikit kesilapan info mohon tuan perbetulkan supaya tidak menimbulkan salah faham.

Salasilah Tok Ku Paloh : Sayyid 'Abdul Rahman (Tok Ku Paloh) bin Muhammad (Tok Ku Tuan Besar) bin Zaynal 'Abidin bin Hussin bin Mustofa bin Sheikh al-'Aydarus..

Tok Ku Maqam Lama nama sebenarnya ialah Sayyid Muhammad bin Ahmad bin Sheikh al-'Aydarus.. Beliau merupakan datuk kepada Tok Ku Tuan Besar melalui ibundaya iaitu Sharifah 'Aishah (Tuan Hitam) binti Muhammad(Tok Ku Maqam Lama) bin Ahmad bin Sheikh al-'Aydarus yang telah berkahwin dengan dua pupunya iaitu Sayyid Zaynal 'Abidin bin Hussin bin Mustofa bin Sheikh al-'Aydarus..